BIO_MARTERRA: Un proxecto de innovación que busca converter os descartes de algas mariñas en bioestimulantes para uso agrícola

As macroalgas mariñas teñen propiedades bioestimulantes para os cultivos, que residen na súa característica composición -resultado da súa adaptación á vida mariña- e inclúe substancias bioactivas que melloran o crecemento e a resistencia á tensión biótica e abiótica das plantas terrestres. Por exemplo, carbohidratos característicos das algas como o agar, os carragenatos, ou os alginatos, confiren resistencia mecánica ás algas, mentres que estimulan o crecemento e os mecanismos de defensa fronte a diferentes estreses nas plantas.

Os beneficios das macroalgas mariñas en agricultura van máis aló de axudar ás plantas a tolerar os estreses, tamén exercen unha acción fertilizante achegando vitaminas, minerais, e outras moléculas que contribúen a mellorar a calidade do chan estimulando a actividade dos microrganismos e mellorando a dispoñibilidade de nutrientes. Por estas razóns, os agricultores das zonas costeiras teñen utilizado as algas dos arribazones desde tempos ancestrais.

O Grupo Operativo BIO_MARTERRA xorde, precisamente, co fin de desenvolver bioestimulantes comerciais a partir de algas mariñas da costa galega. Os principais obxectivos do proxecto consisten en optimizar a produción de extractos de algas con actividade bioestimulante a unha escala que permita a súa comercialización e avaliar os seus efectos beneficiosos contra estreses abióticos e bióticos en variedades autóctonas de horta, pataca, e viña.

O Grupo Operativo BIO_MARTERRA xorde co fin de desenvolver bioestimulantes comerciais a partir de algas mariñas da costa galega

O proxecto xorde ante a necesidade de rendibilizar os descartes de algas mariñas da industria alimentaria -40 toneladas de algas poden xerar 2 toneladas de descartes anuais en peso fresco- convertendo un subproducto nun produto innovador sustentable, nunha clara aposta pola economía circular e azul.

O escalado e a lexislación

BIO_MARTERRA xorde dun proxecto piloto anterior cun enfoque de “proba de concepto”. Este primeiro proxecto limitouse a elaborar, a escala de laboratorio, unha primeira xeración de bioestimulantes utilizando como principais referencias a literatura científica e bioestimulantes xa dispoñibles no mercado, pero sen ter en conta a lexislación vixente. Os bos resultados obtidos no cultivo de pataca, leituga, e vide motivaron a continuación do proxecto a través do que hoxe é BIO_MARTERRA.

Porén, incrementar a produción a unha escala industrial, que permita a súa comercialización tal e como pretende BIO_MARTERRA, supón varios retos. Por unha banda, é necesario cumprir coa lexislación vixente. A lei española limita os métodos de elaboración, restrinxe as especies de algas que se poden utilizar, e establece os contidos nutricionais mínimos dos bioestimulantes.

O escalado en si tamén resulta un reto. Ao incrementar as proporcións da produción, a composición do bioestimulante pode variar. Isto esixe continuas análises, controis de calidade e axustes de protocolos para asegurar que os produtos resultantes manteñen as propiedades bioestimulantes orixinais e os contidos nutricionais mínimos esixidos pola lei.

Imaxe da alga parda Ascophyllum nodosum L.

Os integrantes de BIO_MARTERRA contan con ter polo menos 4 formulacións listas para comercializar ao terminar o proxecto. Estas elaboraranse a partir de Ascophyllum nodosum L. e outras algas que se combinarán en proporcións axeitadas para obter bioestimulantes con diferentes propiedades que permitirán aos cultivos tolerar mellor os estreses abióticos como elevadas temperaturas ou seca e bióticos como algunhas enfermidades fúnxicas.

Avaliación dos estimulantes para un correcto uso na agricultura

BIO_MARTERRA tamén pretende prover aos agricultores coa información necesaria para aplicar os bioestimulantes correctamente e obter os resultados desexados. Con todo, isto non é tarefa sinxela xa que esixe diferentes ensaios para despexar múltiples incógnitas.

Por unha banda, é necesario esclarecer todos os parámetros relacionados coa aplicación dos estimulantes. Isto inclúe todo o relacionado coa dose: dose adecuada (mínima, máxima), método de aplicación (rega, inmersión), frecuencia (diaria, días alternos, semanal), etc. Tamén inclúe determinar tipo de ensaio (condicións de laboratorio, condicións controladas de invernadoiro, ou condicións de campo), o efecto na planta (tamaño e/ou peso de raíz, follas, ou froitos, estado fotosintético), e o momento máis adecuado (xerminación, crecemento, desenvolvemento de froitos).

Doutra banda, é necesario esclarecer as especies agronómicas que poden beneficiarse da súa aplicación. BIO_MARTERRA avaliará o efecto dos estimulantes en especies de interese comercial, como a leituga, tomate, pemento, pataca e a vide; ecotipos locais como a leituga de Feáns, o tomate negro de Santiago e a pataca da Limia; e cultivos ecolóxicos de pataca Kennebec e tomate.

Os socios

O Grupo Opertativo BIO_MARTERRA está formado por un equipo multidisciplinar que inclúe á empresa PORTOMUIÑOS, o Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM), o Grupo de Agronomía da USC, o Grupo VIOR da Misión Biolóxica de Galicia-CSIC, o Centro de Formación e Experimentación Agraria de Guísamo, dous produtores primarios (Avelino Santana e a empresa familiar Horta da Lousa), e a fundación FEUGA. Cada un deles achega coñecementos en áreas específicas -aínda que todos colaboran en diferentes tarefas- para levar a cabo un proxecto de innovación financiado conxuntamente pola Unión Europea, o Ministerio de Agricultura, e a Xunta de Galicia cun total de 179.634,83 euros.

A empresa privada PORTOMUIÑOS S.L, principal motor do proxecto, cunha recoñecida experiencia na recolección e elaboración de produtos de alimentación a partir de algas mariñas da costa galega é a encargada de elaborar os bioestimulantes. O CIAM, dependente da Consellería do Medio Rural da Xunta de Galicia, realiza ensaios cos bioestimulantes en cultivos hortícolas con ecotipos locais de interese para Galicia. O Grupo de Agronomía da USC, cunha demostrada capacidade e experiencia investigadora no uso das algas mariñas procedentes de arribazóns en agricultura, avalía o efecto positivo dos distintos bioestimulantes fronte a diferentes estreses abióticos en cultivos de horta e o seu impacto no desenvolvemento, produción e calidade de raíz, folla ou froito. O Grupo VIOR da Misión Biolóxica de Galicia-CSIC, un dos maiores expertos a nivel internacional en enfermidades fúnxicas da vide e no seu control, avaliará, precisamente, o impacto dos bioestimulantes fronte aos estreses bióticos na vide, representados polo Mildiu e a Botrite. O Centro de Formación e Experimentación Agraria de Guísamo, aínda que non figura oficialmente no proxecto, colabora na realización de ensaios de efecto dos extractos de algas no cultivo de variedades locais de pemento. Avelino Santana, produtor primario na comarca da Limia, con experiencia no cultivo de pataca con Indicación Xeográfica Protexida, e a empresa familiar Horta da Lousa, tamén comprometida co cultivo ecolóxico, avaliarán o efecto dos bioestimulantes en cultivos de pataca ecolóxica e horta. A fundación privada FEUGA, cunha ampla traxectoria en transferencia de coñecemento e na promoción e coordinación de proxectos rexionais, nacionais, e europeos, encargarase das actividades de difusión e comunicación co fin de achegar os resultados do proxecto ás empresas do sector, as administracións con competencias neste campo, e a sociedade en xeral.

Primeiros resultados do proxecto

O proxecto BIO_MARTERRA leva en vigor desde hai 9 meses e xa está a dar os primeiros resultados.

Por unha banda, PORTOMUIÑOS avanzou moito na elaboración e escalado dos diferentes modelos de bioestimulantes. Ao longo do proceso tiveron que facer múltiples axustes nos protocolos, establecer controis de calidade, e facer probas biolóxicas para asegurar que os produtos cumpren coa lexislación e manteñen as súas propiedades bioestimulantes.

Doutra banda, os resultados previos son prometedores en canto á tolerancia fronte á tensión abiótica na xerminación e crecemento do berro, a col chinesa, e a leituga. Para iso xerminaron sementes de berro, leituga e col chinesa baixo condiciones control (sen tensión) e condicións experimentais (con tensións) de tipo salino, calor, frío, seca, e escuridade, seguindo protocolos estandarizados como a norma UNE-EN 16086-2 (xerminación en placa Petri) e a norma UNE-EN 16086-1 (ensaio de crecemento en maceta de col chinesa) e outros protocolos.

Gráfico: Avaliación do efecto do bioestimulante 1A ante a tensión salina na xerminación do berro. Probas sen estimulante (1A0), dose 0,75ml/L (1A0,75), e 1,25ml/L (1A1,25). O crecemento móstrase en milímetros e código de cores: azul, crecemento total; laranxa, crecemento do talo; verde, crecemento da raíz.

Un dos prototipos resultou particularmente interesante en determinados ensaios fronte á tensión salina xa que conseguiu un incremento do crecemento total (raíz e talo) da 81% fronte ao control sen bioestimulante. Ensaios similares fronte á seca e a calor lograron até un crecemento total do 54% e 28%, respectivamente.

Están a valorarse actualmente os resultados obtidos da gran cantidade de ensaios realizados tanto en laboratorio como en campo. As repeticións e a comparativa virá concluír os efectos beneficiosos que xeran os produtos desenvolvidos no marco deste proxecto.

Os bioestimulantes como oportunidade para a agricultura

Os bioestimulantes elaborados a partir de algas mariñas representan unha gran oportunidade para a agricultura. Poden axudarnos a reducir a dependencia de insumos químicos, unha necesidade perentoria para o sector, xa que lexislación é cada vez máis restritiva no seu uso.

Ademais, poden axudar a adaptarnos ao cambio climático, e garantir a seguridade alimentaria en liña coa Política Agraria Común (PAC) da Unión Europea. Compostos como os floritaninnos protexen á planta contra a tensión biótica; outros compostos como os brasinosteroides axudan ás plantas a combater estreses abióticos; outras moléculas como as hormonas vexetais e as poliaminas, estimulan o crecemento da planta, e melloran a calidade e a produción dos froitos. Os bioestimulantes, ademais, poden axudar a mellorar o rendemento económico: non só poden contribuír a reducir o gasto en insumos químicos e mellorar a produción, senón que tamén poden permitir o acceso a mercados en expansión e mellor remunerados como o dos produtos ecolóxicos.

Financiamento

O Grupo Operativo BIO_MARTERRA está financiado polas axudas para a execución de proxectos innovadores dos grupos operativos da Asociación Europea da Innovación (AEI), cofinanciadas nun 80% co Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural (FEADER) no marco do Plan estratéxico da política agraria común (PEPAC) 2023-2027 con fondos propios da Xunta de Galicia nun 14% e con fondos do Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación nun 6%. A Consellería do Medio Rural é o órgano da Administración galega á que lle corresponde propor e executar as directrices xerais no ámbito rural, e engloba as competencias en materia de agricultura, gandaría, desenvolvemento rural e ordenación comarcal, estruturas rurais, industrias agroalimentarias e forestais, montes, prevención e defensa dos incendios forestais. Orzamento total BIO_MARTERRA: 179.634,83 euros (100% subvencionado).