“O uso de cuberta vexetal no viñedo pode achegar beneficios interesantes”

O Instituto Tecnolóxico Agrario de Castela e León (ITACYL) é un dos centros de referencia en España na investigación agraria. Este organismo dependente da Junta de Castilla y León, unha das Comunidades líderes en produción e valorización do viño en España, participa no proxecto “PRERIVID: Predición de necesidades hídricas do viñedo para un uso sostible da auga de rega”. Este grupo operativo supraautonómico ten como obxectivo o desenvolvemento dunha ferramenta de xestión da rega en viñedos coa que se pretende predicir as necesidades hídricas de cada parcela, integrando múltiples parámetros: datos meteorolóxicos, humidade do chan, estado fenolóxico e predición meteorolóxica local. Este proxecto supraautonómico desenvólvese en Galicia, Castela e León e Valencia.

Falamos con Jesús Yuste, enxeñeiro agrónomomáster e investigador en viticultura no ITACYL para coñecer máis sobre as cubertas vexetais en viñedo e a súa participación neste proxecto.

-En que consiste o teu traballo dentro do ITACYL?
Desempeño a tarefa de investigación en viticultura, a partir da miña formación como Doutor Enxeñeiro Agrónomo e Máster en Viticultura e Enoloxía pola Universidade Politécnica de Madrid (UPM), desde principios do ano 1990, no Centro de Investigación Agraria que a Junta de Castilla y León ten en Valladolid. As liñas de traballo que puxen en marcha e desenvolvín ao longo da miña traxectoria foron principalmente: selección e mellora de variedades de vide, adaptabilidade de portainxertos, sistemas de condución e poda, rega e xestión hídrica, manexo espacial do viñedo, mantemento e xestión do solo, xestión da calidade da uva.

-Que destacarías das investigacións que realizastes dentro do ITACYL no referente ao emprego de cubertas vexetais en viñedo?
A partir dos primeiros traballos experimentais sobre mantemento do solo realizados hai máis de dúas décadas, descubrimos que o papel da cuberta vexetal pode ser moi interesante sempre que se teña en conta que a cuberta exerce unha competencia hídrica e nutritiva cara ao propio viñedo e que as condicións ambientais (chan e clima) son factores que modifican a posible resposta da cuberta vexetal e do viñedo.

-Neste sentido, que vos levou a participar no proxecto PRERIVID?
A posibilidade de estender a experimentación de técnicas de mantemento do solo, como o emprego de cuberta vexetal, a situacións diversas supuxo un aliciente científico que pode achegar un coñecemento máis amplo para a aplicación práctica deste tipo de técnicas de cultivo, considerando sempre a inclusión nun contexto de sustentabilidade ambiental do cultivo da vide e a produción de uva para vinificación.

-Cales son os labores do ITACYL dentro deste proxecto e que actuacións realizáronse ata o de agora e cales se prevén para este 2025?
O ITACYL participa neste proxecto como colaborador científico coa adega Quinta Sardonia, situada en pleno val do río Douro, na provincia de Valladolid. O obxectivo básico da actividade do ITACYL é a avaliación dos efectos que tanto a aplicación de rega deficitaria como a utilización de cuberta vexetal no solo poden ter no comportamento do viñedo e no propio solo a curto e medio prazo.

Concretamente, preténdese valorar a repercusión hídrica no viñedo, na súa actividade fisiolóxica, na súa resposta vexetativa e produtiva, así como na calidade da uva, que pode exercer a aplicación de distintos réximes hídricos (incluído o secaño) e diferentes niveis de intensidade de cuberta (incluíndo a labra, ou sexa sen cuberta).

 O uso de cuberta vexetal no viñedo pode achegar beneficios interesantes

-En base á túa experiencia e os traballos publicados, Que vantaxes achega o uso de cubertas vexetais en viñedo?
O uso de cuberta vexetal no viñedo pode achegar beneficios interesantes ao viñedo, entre os cales cabe destacar a mellora da estrutura da parte superior do perfil do solo, o enriquecemento en materia orgánica do solo, a transitabilidade de persoas e máquinas polo viñedo, a biodiversidade ambiental e a atracción holística das persoas próximas ao sector do viño. Estes beneficios poden repercutir favorablemente no cultivo do viñedo a través da permeabilidade do solo, a redución da erosión, a estabilidade da súa estrutura, o incremento da capacidade de absorción radicular e a comodidade de tránsito en situacións meteorolóxicas complicadas.

-Que consideracións se deben ter en conta á hora de elixir as especies para implantar na cuberta?
A elección das especies para utilizar no uso de cubertas vexetais é crítica para o bo desenvolvemento das mesmas. Neste sentido, as especies deben presentar suficiente capacidade de xerminación ou implantación en función das características do chan e, máis aínda, das características climáticas da zona ou, mesmo, do lugar concreto de cultivo do viñedo.

Así, por exemplo, resulta crucial a resistencia a xeada, a capacidade de recuperación tras a sega, a parada do ciclo vexetativo a partir de certa época estival en que empeza a escasear a auga no solo, a resistencia ao piso cando se trata de cobertura total do chan, a posibilidade de floración e semillado cando se trata de cuberta de carácter perenne, etc…

-Cales son as recomendacións para a implantación da cuberta?
O éxito na implantación da cuberta vexetal depende de varios factores, que poden enumerarse así: preparación adecuada da terra en cuberta de sementeira anual (labores previos), oportunidade de estado hídrico apropiado do chan (tempero), elección adecuada da ou das especies (dependendo de se se trata de cuberta de carácter anual ou de cuberta perenne), sementeira adecuada da cuberta (axuste da maquinaria) ou adaptación apropiada cando se trata de cuberta espontánea, posible aplicación de rega tras a sementeira da cuberta cando sobrevén unha época de seca excesiva, posibilidade de combinación de especies que aumenten as posibilidades de xerminación e grao de cobertura do solo etc..

-En que medida compite polo abonado co viñedo?
A cuberta vexetal require de nutrición mineral como calquera cultivo ou calquera planta en crecemento. Dita necesidade nutritiva pode ser maior ou menor en función da especie ou as especies elixidas e da fertilidade do propio chan, polo que a capacidade de crecemento da cuberta é o indicador máis adecuado para xestionar a aplicación de abonado, segundo a necesidade da diferentes macro e microelementos, que poidan ser requiridos tamén polo propio viñedo. As especies leguminosas poden achegar nitróxeno ao chan, a través da fixación do mesmo desde a atmosfera, pero previamente, a partir da súa implantación, tamén requiren de nutrición nitroxenada, que segundo a riqueza do chan no devandito elemento, debe ser considerada e cuantificada. A cantidade de abonado que pode necesitar o viñedo, incluíndo as necesidades da cuberta vexetal, deben ser valoradas en función do desenvolvemento vexetativo da propia cuberta vexetal.

A cuberta vexetal require de nutrición mineral como calquera cultivo ou calquera planta en crecemento

-E no caso da auga.. Como afecta as necesidades hídricas do viñedo e por tanto ás predicións de rega?
A principal limitación para o uso da cuberta vexetal en España é a dispoñibilidade hídrica, dado que en moitas zonas a auga empeza a escasear ao final da primavera, sobre todo, durante o verán. É evidente que as plantas que compoñen a poboación da cuberta vexetal, sexa unha ou sexan varias especies, necesitan e consomen auga do solo, polo que é absolutamente necesario avaliar a posibilidades de implantación e crecemento da cuberta en función do réxime pluviométrico e/o das posibilidades de rega en cada zona e en cada viñedo. A previsión anticipada de rega do viñedo debe ter en conta as necesidades de transpiración da cuberta vexetal, para satisfacer tanto ditas necesidades como, sobre todo, as do propio viñedo, tanto desde o punto de vista produtivo como desde o punto de vista de calidade da uva.

O uso de cuberta vexetal debe ser establecido de forma progresiva

-Os rendementos vense mermados debido ás cubertas vexetais?
A produción de uva pode verse afectada pola competencia da cuberta vexetal, polo que o obxectivo de obtención dun nivel de rendemento determinado debe ter en conta a necesidade de achega hídrica suficiente para compensar a devandita competencia. É evidente que a competencia e, por tanto, as necesidades xeradas pola cuberta serán diferentes en función do tipo de chan, polo que o uso de cuberta vexetal debe ser establecido de forma progresiva, é dicir, por exemplo, primeiro en rúas alternas, e posteriormente, se todo vai ben, en todas as rúas do viñedo. Así mesmo, a regulación da competencia, a través de sega ou de rolo, debe ser aplicada en función da posible diminución de rendemento que poida irse observando no viñedo.

-E no caso das enfermidades fúnxicas, como afectan?
A posible incidencia de enfermidades fúnxicas pode verse condicionada polo emprego de cubertas vexetais na medida en que aumente a humidade ambiental na contorna das cepas. Neste sentido, o manexo da cuberta debe adecuarse ás características da parcela, é dicir, á súa orientación, pendente, fertilidade etc., para aumentar a aireación e reducir o risco de infección fúnxica. Esta adecuación necesaria pódese facer a través da elección de especies de maior ou menor crecemento vexetativo e da duración do seu ciclo, así como a través do manexo da propia cuberta mediante sega, intensidade de implantación (anchura de cuberta na rúa), variación da permanencia temporal no chan etc.

-Pódesnos avanzar algo dos primeiros resultados que tivestes no 2024?
Ao longo da campaña 2024 púidose observar a utilidade da estimación das necesidades de rega baseadas na Evapotranspiración Potencial (Eto), que permitiu aplicar a cantidade de auga necesaria para o adecuado desenvolvemento do viñedo, observando resultados preliminares da competencia hídrica que exerce a cuberta nas distintas situacións de secaño e regadío.

Nesta primeira campaña de traballo conseguiuse encamiñar a adecuación dos coeficientes de rega e as esixencias de implantación da cuberta vexetal, que no caso que nos ocupa, desenvolverase mediante o seu emprego nas rúas alternas do viñedo.

-En xeral, que esperades que achegue este proxecto?
O proxecto PRERIVID vai permitir a cuantificación dos efectos hídricos, vexetativos, produtivos e cualitativos que supón a estimación de necesidades hídricas, para a aplicación de rega deficitaria, en situacións concretas, que no noso caso refírense á variedade tinta Tempranillo no corazón do val do río Douro, baixo un prisma prioritario de favorecer a calidade da uva, como aspecto fundamental e necesario para a sustentabilidade do sector vitivinícola en España. Desde o punto de vista práctico, o proxecto achegará criterios obxectivos para a toma de decisións en canto ao manexo da rega e ao uso da cuberta vexetal.

-Algo máis que queiras engadir?
É fundamental a colaboración entre equipos de investigación, a través da colaboración práctica con adegas e viticultores, para profundar no coñecemento do cultivo da vide, mediante o estudo de diferentes técnicas, como a rega ou a cuberta vexetal, contemplando a variabilidade derivada de diferentes variedades de vide e zonas de cultivo en diversas rexións da xeografía española.

O Grupo Operativo PRERIVID está enmarcado no Plan Estratéxico da Política Agraria Común (PEPAC) 2023-2027, financiado nun 80 % polo Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural (FEADER) da Unión Europea e nun 20 % polo Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación (MAPA). A Dirección Xeral de Desenvolvemento Rural, Innovación e Formación Agroalimentaria (DGDRIFA) é a autoridade encargada da aplicación das devanditas axudas. Orzamento total do proxecto: 589.371,54 €. Subvención total: 583.385,01 €.

O Grupo Operativo PRERIVID é a entidade responsable deste contido.